10 jaar na de val van Bear Stearns

Het Sustainable Finance Lab (SFL) was op 14 maart jl. de gastheer van een druk bezochte en zeer geanimeerde bijeenkomst, waarin werd teruggeblikt op het decennium sinds het begin van de financiële crisis. Voor insiders was het meeste dat aan de orde kwam wellicht bekend. Maar voor mij was het verrassend dat er met betrekking tot de oorzaak van de crisis zoveel verklarend gewicht werd verbonden aan onevenwichtigheden in het financieel-economisch systeem als zodanig. Onevenwichtigheden die bovendien tot op heden voortduren en in ons eigen land groter zijn dan elders. Dat is zonder meer verontrustend.

Dit werd wat mij betreft helder uit de inleidingen van de hoogleraren Dirk Bezemer en Dirk Schoenmaker. Daarin ging het met name om de endogene kredietgroei en schuldverschuiving van de productie van goederen en diensten naar vermogensmarkten. Deze ‘financialisering’ van de economie en de daarmee samenhangende ontwikkeling naar een meer speculatief systeem, leidt tot vergroting van de ongelijkheid en polarisatie in de samenleving, meer volatiliteit, instabiliteit en fragiliteit. De onderliggende oorzaken hiervoor kunnen niet goed worden tegengegaan. Het heeft onder andere te maken met ons karakter als renteniersnatie en onze hoog ontwikkelde, op diensten georiënteerde economie. De demping van de steeds extremere trillingen van de conjunctuur zal in hoge mate moeten komen van overheidsregulering. Kern daarvan is het temmen van de kredietgroei, onder andere door het opschroeven van de verplichte eigen vermogensratio van de banken. Daar waren eigenlijk alle sprekers (voormalige en huidige bankiers, toezichthouders en politici) het wel over eens.

Maar dat is zeker niet genoeg. Ook de moraliteit van de financiële sector behoeft versteviging. Het is de vraag in hoeverre overheidsregulering daarbij kan helpen of misschien zelfs ook in bepaalde opzichten kan tegenwerken, omdat het legalistisch gedrag uitlokt. Bovendien holt overheidsingrijpen altijd achter de feiten aan (denk aan de fintech ontwikkeling die vreemd genoeg door niemand werd genoemd) en is er vooral politieke aandacht voor incidenten. Herman Wijffels stelde terecht nog een andere indringende kwestie aan de orde. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat al dat geaccumuleerde kapitaal de komende jaren meer wordt ingezet voor zinvolle maatschappelijke doelen, zoals de transities die nodig zijn in het licht van de ecologische crisis? Dat vraagt om investeringen die (wellicht) lager financieel, maar veel hoger maatschappelijk rendement opleveren. De inbedding van de financiële sector in de driehoek markt, overheid én samenleving is daartoe essentieel. Dit is ook het thema van het Socires-programma Finance and the Common Good en het stond centraal in onze conferentie op 23 januari. Hier willen we samen met het Sustainable Finance Lab ook de komende tijd aan blijven werken.